Niepełnosprawność intelektualna w stopniu lekkim
Zasadniczymi cechami niepełnosprawności są deficyty ogólnych sprawności intelektualnych (kryterium A) oraz upośledzenie funkcji przystosowawczych w zakresie codziennych czynności, gdy się porówna z grupą rówieśniczą dobraną pod względem wieku, płci i czynników społeczno-kulturowych (kryterium B). Początek przypada na okres rozwojowy (kryterium C).
Wśród uczniów niepełnosprawnych intelektualnie w stopniu lekkim możemy zauważyć zarówno dzieci zrównoważone, jak i charakteryzujące się wzmożoną pobudliwością. Społecznie aktywne, towarzyskie, łatwo nawiązujące kontakty z innymi, umiejące dbać o swoje sprawy i zaspokajanie swoje potrzeby, jak i społecznie bierne, unikające interakcji społecznych, mające trudności w zaspokajaniu swoich potrzeb.
W związku z deficytami w sferze poznawczej nie pozwalającymi na adekwatną samoocenę dzieci niepełnosprawne intelektualnie w stopniu lekkim spostrzegają siebie zazwyczaj pozytywnie pod każdym względem i bardzo wysoko oceniają swoje możliwości. Uczniowie z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim nie mają fizycznych oznak swojej niepełnosprawności. Posiadają czasem bogaty zasób słownictwa, łatwość w nawiązywaniu kontaktów i wysławiania się w takim stopniu, że w powierzchownych kontaktach trudno zauważyć ich deficyty rozwojowe.
Pracując z uczniem z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim warto pamiętać, że:
- jego wrażenia, spostrzeżenia i wyobrażenia są niedokładne, niepełne i często nieadekwatne,
- procesy analizy i syntezy, a także wnioskowania są słabo rozwinięte,
- posiada niedostateczne umiejętności w zakresie uogólniania i abstrahowania,
- pamięć; ma ograniczoną pojemność, zapamiętywanie jest utrudnione, zapominanie szybkie, a odtwarzanie niedokładne, przeważa pamięć mechaniczna nad logiczną,
- uczy się często bez zrozumienia, mechanicznie, w wolnym tempie,
- ma mniejszą i ograniczona podzielność uwagi, która z trudem i na krótko koncentruje się,
- charakteryzuje się myśleniem konkretno – wyobrażeniowym i sytuacyjnym,
- zauważa się trudności z wypowiadaniem myśli i formułowaniem wypowiedzi, co ma związek m.in. z małym zasobem słownictwa (bogatsze jest słownictwo bierne niż czynne),
- występuje zmienność w uczuciach i nastrojach; stan emocji szybko się zmienia i przekształca w inne nastroje, niekiedy krańcowo odmienne,
- zaburzona jest zdolność właściwego odczytywania sytuacji społecznych oraz relacji, jakie zachodzą między ludźmi,
- często nie przewiduje skutków swoich działań.
Realizując temat lekcji w klasie, do której uczęszcza uczeń z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim:
- Dostosuj miejsce pracy do potrzeb ucznia, a podczas wykonywania eksperymentów w miejscu umożliwiającym mu niezakłóconą obserwację lub aktywny udział.
- Wyeliminuj bodźce rozpraszające (wzrokowe, słuchowe).
- Prowadź nauczanie oparte na konkretach, ciągle odwołuj się do doświadczeń ucznia dziecka. Stosuj metody poglądowe i umożliwiaj korzystanie z różnorodnych pomocy dydaktycznych (zdjęcie, ilustracja lub film), a elementy pisane w kartach pracy ogranicz do niezbędnego minimum, ułatwiających skupienie uwagi.
- Stosuj przystępne instrukcje wykonania zadania, które będą krótkie, precyzyjne i zrozumiałe.
- Często upewniaj się, że uczeń rozumie treść zadania do wykonania i kontroluj jego działania.
- Wydłuż czasy pracy ucznia lub skróć go (wyznacz mniejszy zakres) jego aktywności do niezbędnych elementów.
- Zwracaj uwagę na możliwości ucznia oraz jego ograniczenia i wzmacniaj jego poczucie własnej wartości w czasie toku lekcji. Stosuj pozytywne wzmocnienia, takie jak pochwały.
- Upewnij się, że polecenia i przekazywane treści zostały zrozumiane, np. poprzez zadawanie pytań naprowadzających lub powtarzanie ich indywidualnie.
- Dopilnuj, aby uczeń zapisał najważniejsze pojęcia i wnioski.
BIBLIOGRAFIA
- Antoszkiewicz E., (2016), Tworzenie warunków edukacyjnych dla ucznia z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu lekkim, Warszawa
- Gałecki P., Pilecki M., Rymaszewska J., Szulc A., Sidorowicz S., Wciórka J., (red.), (2018), Kryteria diagnostyczne zaburzeń psychicznych DSM-5. Wydanie 5, Wrocław
- Grygier U., Sikorska I., (2008), Mój uczeń pracuje inaczej. Wskazówki metodyczne, Kraków
- Oleńska-Pawlak T., Bombińska-Domżał A., (2012), Współpracować, aby aktywizować-jak organizować pracę w grupach i klasach integracyjnych. W: Aktywizacja ucznia z niepełnosprawnością w różnych obszarach jego edukacji. Majewicz P., Mikrut A. (red.), Kraków
- Tanajewska A., Naprawa R., Stawska J., (2014), Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa
- Wyczesany J., Gajdzica Z., (2006), Uwarunkowania edukacji i rehabilitacji uczniów o specjalnych potrzebach w rozwoju, Kraków
- Wyczesany J., (2012), Wybrane aspekty diagnozy i terapii osób z niepełnosprawnością intelektualną. W: Niepełnosprawność intelektualna. Bobińska K., Pietras T., Gałecki P. (red), Wrocław
- Zasępa E., (2016), Osoba z niepełnosprawnością intelektualną. Procesy poznawcze, Warszawa-Kraków